Mariren hamaika aurpegiak… Eta (ia) guztiak biltzen dituena

Autores/as

Resumen

Many Faces of Mari… And (almost) all that gathersLaburpena: Mari andere mitikoa ikono du egungo euskal kultura herrikoiak, natura fisikoaren osotasunaren irudia den Amalur gisa eta Jainkosa gisa ulertuz, eta Barandiaran erreferente delarik. Hemen mundu-ikuskera desberdinen natura irudiekiko kokatuko da Mari, bere hustasuna, energiatasuna, emetasuna, lurtasuna eta amatasuna aztertuz; itxura fisikoak, irudikapen mitikoak eta giza hautemateak berreraikiz; eta benetan lurtarra, Jainkosa, bertakoa eta zaharra, eta egungo kulturarako esanguratsua den eztabaidatuz.                                                 Gako Hitzak: Mari. Amalur. Jainkosa. Sinbolo mitikoa. Emetasuna. Lurtasuna. Amatasuna. Kultura herrikoia. Resumen: El símbolo mítico de Mari, icono de la cultura popular vasca, tomando como principal rererencia a Barandiaran, ha sido entendido como una diosa o Madre Tierra (Amalur). Valoraremos la naturaleza de las imágenes y de la cosmovisión que representa: vacuidad, energía, feminidad, terrenalidad e imagen de la maternidad. Haremos referencia a sus apariencias físicas, representaciones míticas y percepciones humanas, debatiendo hasta qué punto su consideración terrenal, como diosa, nativa y antigua, tienen algún significado en el contexto cultural popular actual.Palabras clave: Mari. Amalur. Diosa. Símbolo mítico. Feminidad. Terrenal. Maternidad. Cultura popular. Résumé: Le symbole mythique de Mari, icône de la culture populaire basque, prenant Barandiaran comme référence principale, a été compris comme une déesse de la Terre Mère (Amalur). Nous décrirons la nature des images et leur cosmovision: vide, énergie, féminité, truculence et image de la maternité, ainsi que les apparences physiques de Mari, représentations mythiques et perceptions humaines; nous évaluerons dans quelle mesure sa considération terrestre, en tant que déesse, indigène et ancienne, a un sens dans le contexte culturel populaire actuel.Mots-clés: Mari. Amalur. Déesse. Symbole mythique. Féminité. Terrestre. Maternité. Culture populaire. Abstract: The mythical symbol of Mari, an icon of Basque popular culture, taking Barandiaran as its main reference, is a goddess or Mother Earth (Amalur). We will value the nature of the images and the worldview that they represent: emptiness, energy, femininity, earthiness and the image of motherhood. We will refer to her physical appearances, mythical representations and human perceptions of her, discussing to what extent the earthly consideration of her, as a goddess, native and ancient, have any meaning in the current popular cultural context.Keywords: Mari. Amalur. Goddess. Mythical symbol. Femininity. Earthly. Maternity. Popular culture.

Biografía del autor/a

Xabier Renteria, Euskal Herriko Unibertsitatea

Xabier Renteria-Uriartek Mendebaldeko zientzian eta gizartean bilaketa existentzialaren inplikazioak garatzen ditu, jakinduria tradizioen ondareen irizpidetik, partekatze eta opari jendarte sistemak kontuan harturik.

Citas

AIPU-ITURRIAK

AIZPURU, Alaitz, et al. Euskal Herriko Pentsamenduaren Gida. Iruina: Udako Euskal Unibertsitatea, 2012.

ARANA, Anuntxi. Mitoen Bilakatzea: Akaberak Eta Iraupena. Hazparne: Gatuzain, 2004.

ARANA, Anuntzi. Mitos para pensar. Donostia: Entreescritores, 2014.

ARANA, Anuntzi. Orozko haraneko kondaira mitikoak: bilduma eta azterketa. Universidad del País Vasco, 1998.

ARANZADI, Juan. “Mari, Melusina y los orígenes míticos de los Señores de Vizcaya”, Los Cuadernos del Norte, vol. 2, 5, 1981; 1-8. orr.

ARRINDA, Anastasio. Magia y religión primitiva de los vascos. Bilbao: AAA, 1985.

AURKENERENA, Joseba. Iragana ere gaur da. Urruña: Amalur-Baita, 2018.

AZKUE, Resurrección M. d. Euskalerriaren Yakintza I. Madrid: Espasa-Calpe, 1935.

BALSEKAR, Ramesh S. Consciousness Speaks: Conversations with Ramesh S. Balsekar. Redondo: Advaita Press, 1992.

BARANDIARAN, José M. Obras Completas. Bilbao: La Gran Enciclopedia Vasca, 1976.

BARANDIARAN, José M. Diccionario Ilustrado de Mitología Vasca (Obras Completas Tomo I). Bilbao: La Gran Enciclopedia Vasca, 1972.

BARANDIARAN, José M. El Hombre Primitivo en el País Vasco. Donostia: Beñat Idaztiak, 1934.

BARANDIARAN, José M. “Lenengo Euskalegunetako Itzaldiak”, Eusko-Mitologia, Euskaltzaindia ed., Bilbao: Eusko-Argitaldaria, 1922; 89-106. orr.

BARING, Anne; CASHFORD, Jules. El Mito de la Diosa. Madrid: Siruela, 2019.

BARING, Anne; CASHFORD, Jules. The Myth of the Goddess: Evolution of an Image. London: Arkana, 2000.

BULLEN, Margaret. Basque Gender Studies. Reno: University of Nevada, 2003.

BUNGE, Mario. “Systemism: The Alternative to Individualism and Holism”, The Journal of Socio-Economics, vol. 29, no. 2, 2000; 147-157. orr.

CARO BAROJA, Julio. Lamiak, sorginak eta jainkosak: zuhaitzak eta naturarekiko kultuak Euskal Herrian. Donostia: Gaiak, 1995.

CARO BAROJA, Julio. “De nuevo sobre la historia de la brujería (1609-1619)”, Príncipe De Viana, vol. 30, 116, 1969; 265-328. orr.

CARR, Brian; MAHALINGAM, Indira. Companion Encyclopedia of Asian Philosophy. London: Routledge, 2003.

CERQUAND, Jean F. Légendes et Récits Populaires du Pays Basque. Pau: Léon Ribaut, 1875.

CRAVER, C.; BECHTEL, W. The Philosophy of Science: An Encyclopedia, in SARKAR, Sahotra; PFEIFER, Jessica (eds.), Mechanism. London: Routledge, 2006; 469-478. orr.

D'AGOSTINO, A., et al. “The Feeling of Emptiness: A Review of a Complex Subjective Experience”, Harvard Review of Psychiatry, October 01, vol. 28, 5, 2020; 287-295. orr.

DEL VALLE, Teresa. Mujer Vasca: Imagen y Realidad. Barcelona: Anthropos, 1985.

DEL VALLE, Teresa. “La Mujer Vasca a través del análisis del espacio: Utilización y significado”, Lurralde, 429, 1983; 436. or.

DENT, Eric B. “Complexity Science: A Worldview Shift”, Emergence, vol. 1, 4, 1999; 5-19. orr.

DÍEZ MINTEGUI, Carmen. Mari, Auñamendi Entziklopedia, Fondo Bernardo Estornés Lasa ed. Donostia: Eusko Ikaskuntza, 2002.

DÍEZ MINTEGUI, Carmen. “Mari, un mito para la resistencia feminista”,Ankulegi, 3, 1999; 63-72. orr.

DÍEZ MINTEGUI, Carmen; BULLEN, Margaret. “Feminist Challenges in the Social Sciences”, in ESTEBAN, Mari Luz; AMURRIO, Mila (eds.), Matriarchy Versus Equality: From Mari to Feminist Demands. Reno: Center for Basque Studies, Euskal Herriko Unibertsitatea, 2010; 113-126. orr.

DURAND, Gilbert. Les Structures Anthropologiques De L'Imaginaire. Introduction À L'Archétypologie Générale. Paris: Presses universitaires de France, 1960.

EITB. Mitos y religión de los vascos, Una Historia de Vasconia, 2018.

ELIADE, Mircea. Mito y realidad. Barcelona: Labor, 1985.

ELIADE, Mircea. Tratado de historia de las religiones. Madrid: Cristiandad, 1981.

ESTORNES LASA, Bernardo. Orígenes de los vascos (Tomo I). Donostia: Auñamendi, 1967.

ETXEBARRIA, Juan M. Gorbeia inguruko etno-ipuin eta esaundak II. Bilbao: Euskaltzaindia, 2016.

ETXEBARRIA, Juan M. Gorbeia Inguruko etno-ipuin eta esaundak. Bilbao: Labayru, 1995.

FERRER, Lorenzo. Del paradigma mecanicista de la ciencia al paradigma sistémico. Valencia: Universitat de Valencia, 1997.

GARAGALZA, Luis. “From Ama Lur to the anthropocene and back: the Earth in Basque Mythology”, Philosophies, vol. 7, no. 1, 2022; pp. 10-14.

GARIBAY, Esteban D. Memorias de Garibay (C. 1586, C. 1598). Madrid: (1854) Real Academia de Historia, 1598.

GARMENDIA, Juan. Euskal Pentsamendu Majikoa. Donostia: Baroja, 1990.

GAVILÁN, Víctor. “El Modelo Mental de los pueblos indígenas”, Espacio Regional, vol. 2, 6, 2009; 95-98. orr.

GERRING, John. “The Mechanismic Worldview: Thinking Inside the Box”, British Journal of Political Science, vol. 38, 1, 2008; 161-179. orr.

GIMBUTAS, Marija. The Living Goddesses. Berkeley: University of California, 1999.

GIMBUTAS, Marija. The Goddesses and Gods of Old Europe, 7000 to 3500 BC: Myths, Legends and Cult Images. London: Thames and Hudson, 1974.

GOUGAUD, Henri. Les Sept Plumes De L'Aigle. Paris: Seuil, 2002.

GUERENABARRENA, Felix. “De la cueva de Mari a la caverna de Platón. Estudios Hermenéuticos sobre Mitos Vascos”, Riev, vol. 62, 1, 2017; 36-67. orr.

GUSDORF, Georges. Mito y Metafísica. Buenos Aires: Nova, 1960.

HARTSUAGA, Juan I. Hitzak fosil. Donostia: Hiria, 2012.

HARTSUAGA, Juan I. Euskal Mitologia Konparatua. Donostia: Kriselu, 1987.

HOPKINS, Jeffrey. Meditation on Emptines. New York: Simon and Schuster, 2014.

HUARTE, José. “Marirengandik Mariarengana ematasunari kultua”, Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, 80, 2005; 37-53. orr.

JANSEN, Eva R. Het Boeddha-Boekje: Boeddha´s, Godheden en Rituele Symbolen. Diever: Binkey Kok, 1990.

JUARISTI, Jon. El Linaje de Aitor. La invención de la tradición vasca. Taurus: Madrid, 1987.

JUARISTI, Jon. La Tradición Romántica. Pamplona: Pamiela, 1986.

KORTAZAR, Jon. “Ama Lurretik irudimenaren eremura XX mendeko euskal poesian”, Litterae Vasconicae, vol. 7, 1999; 177-189. orr.

LABAT, Claude. Libre Parcours Dans La Mythologie Basque. Donostia, Baiona-Bayonne: Elkar, 2012.

LAKOFF, George; JOHNSON, Mark. Metaphors we Live By. Chicago: University of Chicago Press, 1980.

Lao-Tzu. “Tao Te Ching: The Poetry of Nature”, in: HOHNE, Kari (ed.), Camelian Bay: Way of Tao Books, VI century B.C. in, 2009.

LARREA, Ángel. Errementariak, jainkosak eta sorginak. Mitoak eta magia Arratian. Bilbao: Beta, 2004.

LEAMAN, Oliver. Encyclopedia of Asian Philosophy. London: Routledge, 2013.

LÉVY-BRUHL, Lucien. L'Âme Primitive. Paris: Felix Alcan, 1927.

LEZAMA, Patxi X. Euskal Mitologia. San Francisco: Blurb, 2018.

MADARIAGA, Juan. Anthology of Apologists and Detractors of the Basque Language. Reno: University of Nevada, 2007.

MAHA-SUÑÑATA, Sutta. Maha-Suññata Sutta: The Greater Discourse on Emptiness (MN 122). Barre, MA: Access to Insight, 2013.

MARSHACK, Alexander. The Roots of Civilization. Mount Kisco: Moyer Bell, 1991.

MARTIN DE ARLES. Tractatus exquisitissimus de superstitionibus. Lyon, 1510.

MAZKIARAN, Yolanda. Anderea (Dokumentala). Altsasu: Autoekoitzia, 2020.

MENTXAKATORRE, Jon. “Euskal Mitologiaz eta Identitateaz. Mariren eduki sinbolikoaz”, Jakin, vol. 212, 2016; 1-54. orr.

MENTXAKATORRE, Jon. “Anbotoko Dama Eta Infernua. Aurrez Sartu Eta Atzez Irten”, Euskera, vol. 60, 2015; 699-752. orr.

NABERAN, Josu. Sugearen Iraultza. Donostia: Gaiak, 1998.

NAVARRO, Pablo. El Holograma Social. Madrid: Siglo XXI, 1994.

NEWTON, Isaac. Philosophiae Naturalis Principia Mathematica Book III. General Scholium to Prop XLII, MDCLXXXVII, MDCLXXXVII.

OCHOA, Juan C. Mito y chamanismo: el mito de la tierra sin mal en los tupí-cocama de la Amazonia Peruana. Barcelona: Universitat de Barcelona, 2002.

OHIYESA or EASTMAN, Charles A. The soul of the indian: an interpretation. Lincoln: University of Nebraska Press, 2020.

ORTIZ-OSÉS, Andrés. Hermenéutica de Eranos: las estructuras simbólicas del mundo. Madrid: Siglo XXI, 2012.

ORTIZ-OSÉS, Andrés. Ama Jainkosa euskal mitologiatik interpretatua. Donostia: Gaiak, 2007.

ORTIZ-OSÉS, Andrés. Cuestiones fronterizas: una filosofía simbólica. Barcelona: Anthropos, 1999.

ORTIZ-OSÉS, Andrés; GARAGALZA, Luis. Euskal Mitologia: izena duen guztia omen da. Mitología Vasca: todo lo que tiene nombre es, 2nd ed. Donostia: Kutxa Fundazioa, 2007.

ORTIZ-OSÉS, Andrés; MAYR, Franz-Karl. El matriarcalismo vasco: Reinterpretación de la cultura vasca. Bilbao: Universidad de Deusto, 1980.

OTEIZA, Jorge. Quousque Tandem!. Donostia: Auñamendi, 1963.

PASCUAL, Jakue; PEÑALVA, Alberto. El Juguete de Mari. Likiniano Elkartea, 1999.

PECHELIS, Karen. The Embodiment of Bhakti. Oxford: Oxford University Press, 2014.

PEÑA, Luis P. Leyendas y tradiciones populares del País Vasco. San Sebastián: Txertoa, 1989.

PICAUD, Aymeri. Codex Calixtinus. 1140.

PINTOR, Iván. “Le cinéma de Julio Medem”, in: RODRIGUEZ, Marie-Soledad (ed.), Los Rostros De Mari. El Cine De Julio Medem y El Imaginario Mitológico Vasco. Paris: Presses Sorbonne Nouvelle, 2008; 123-145.

PIQUERO, Guillermo. En el vientre de Mari. Las raíces preindoeuropeas de la mitología vasca. Murcia: Cauac, 2021.

PIQUERO, Guillermo. Mitología Salvaje: Reconstruyendo la cosmovisión indígena europea. Murcia: Cauac, 2017.

RAMAKRISHNA, Sri. The Gospel of Sri Ramakrishna. Mylapore, Chennai: Sri Ramakrishna Math, 1974.

RENTERIA-URIARTE, Xabier. “Ontological Emptiness as reflected by the Basque Huts: An Ontolinguistics of Śūnyatā?”, Kritike, 16(1), 2022; 171-189. orr.

RODRIGUEZ, Fito. “Filosofiako Gida”, in: AZURMENDI, Joxe, et al. (ed), Euskal Pentsamendua. Bilbao: UEU, 2004; 309-324. orr.

ROS CUBAS, Ander. De re teonimica navarrensi. Peremustaren paradigma eta paradoxa. Bilbao: Cc, 2011.

ROSCH, Eleanor H. “Cognitive development and the acquisition of language”, in: MOORE, T. E. (ed.), On the Internal Structure of Perceptual and Semantic Categories. Cambridge: Academic Press, 1973.

SAINZ, Claudia Rebeca Lorenzo. “Relatos y contra-relatos en torno al mito de Mari”, AusArt, vol. 2, 1, 2014; 295-313.orr.

SANGHARÁKSHITA, Bhikshu. A Guide to the Buddhist Path. Cambridge, UK: Windhorse, 2011.

SAN-JUAN, César. “El Vacío y los Vascos: Interpretación Estética y Psicodinámica”, Riev, vol. 37, 2, 1992; 383-392. orr.

SATRÚSTEGUI, José M. Mitos y Creencias. Orain, 1995.

STÜRTZE, Alizia. “Euskal Borroka Feminista aurrera!”, in: ANDREW, Rosa (ed.), Esquema Para una aproximación a la historia de la mujer en Euskal Herria. Irun: Egizan, 1999; 119-126. orr.

TAITTIRĪYA UPANISHAD. Taittirīyopaniṣat. Tiruchanur: Onnāhinī Sabhā, 6-5th c. BCE, 2008.

TALBOT, Michael. The Holographic Universe. New York: HarperCollins, 1991.

THE LOTUS SUTRA. The Lotus Sutra (Saddharma Puṇḍarīka Sūtra; 'Sūtra on the White Lotus of the True Dharma'), (Kumārajīva, Kubo Tsugunari and Akira Yuyama ed.). Berkeley: Numata Center for Buddhist Translation and Research, 2007.

THURNER, S.; HANEL, R.; KLIMEK, P. Introduction to the Theory of Complex Systems. Oxford: Oxford University Press, 2018.

TSAI-KU, Lin. “The Comparison between Mechanism View and Systemism View in Epistemology and Methodology of Natural Science”, Chinese Journal of Science Education, vol. 5, 1, 1997; 111-136. orr.

VIMALANDA IN SVOBODA, Robert. Aghora, at the Left Hand of God. Las Vegas, Nevada: Brotherhood of Life, 2007.

VINSON, Julien; HOVELACQUE, Abel. Études De Linguistiqe Et D´Ethnographie. Paris: Reinwald et Cie, 1878.

VISUDDHIMAGGA,. Visuddhimagga (the Path of Purification). Kandy, Sri Lanka: Buddhist Publication Society, 2010.

WALDROP, M. M. Complexity. New York: Simon and Shuster, 1992.

WEBSTER, Wentworth. Basque Legends Collected, Chiefly in the Labourd. London: Walbrook & Co, 1879.

WESTFALL, Richard S. The Construction of Modern Science: Mechanisms and Mechanics. Cambridge: Cambridge University Press, 2009.

WILBER, Ken. El Paradigma Holográfico. Barcelona: Kairós, 1997.

ZINKIN, Leonard. “The Hologram as a Model for Analytical Psychology”, Journal of Analytical Psychology, vol. 32, 1, 1987; 1-21. orr.

ZULAIKA, Joseba. Tratado Estético-Ritual Vasco. San Sebastián: Baroja, 1987.

Publicado

2023-01-24

Cómo citar

Renteria, X. (2023). Mariren hamaika aurpegiak… Eta (ia) guztiak biltzen dituena. Zainak. Cuadernos De Antropología-Etnografía, (40). Recuperado a partir de http://ojs.eusko-ikaskuntza.eus/index.php/zainak/article/view/1032

Número

Sección

Artículos de Investigación